Παύλος Μελάς: Ο θρυλικός καπετάν Μίκης Ζέζας

Σε κλαίει λαός. Πάντα χλωρό να σειέται το χορτάρι στον τόπο που σε πλάγιασε το βόλι, ω παλικάρι! Πανάλαφρος ο ύπνος σου· του Απρίλη τα πουλιά σαν του σπιτιού σου να τ’ ακούς λογάκια και φιλιά,  και να σου φτάνουν του χειμώνα οι καταρράχτες σαν τουφεκιού αστραπόβροντα και σαν πολέμου κράχτες. Πλατιά του ονείρου μας η γη και απόμακρη. Και γέρνεις εκεί και σβεις γοργά. Ιερή στιγμή. Σαν πιο πλατιά τη δείχνεις, και τη φέρνεις  σαν πιο κοντά!

 Κωστής Παλαμάς.

 

 

Ένα από τα πιο λαμπρά και ηρωικά εθνικά μας σύμβολα αποτελεί ο Παύλος Μελάς, ο θρυλικός καπετάν Μίκης Ζέζας. Ο πρωτομάρτυρας του Μακεδονικού Αγώνα, ανθυπολοχαγός του πυροβολικού, κατέχει στην ιστορία και τη μνήμη πολλών ανθρώπων ξεχωριστή θέση. Ο Παύλος Μελάς κατόρθωσε με το παράδειγμά του να δονήσει τις ψυχές και να τις ωθήσει στο δρόμο των αξιών και της θυσίας, όπως έκανε κι ο ίδιος, αφήνοντας ένα διαχρονικό μήνυμα στην Ελληνική νεότητα.

 

Παύλος Μελάς: Τα πρώτα χρόνια 

Ο Παύλος Μελάς γεννήθηκε στη Μασσαλία το Μάρτιο του 1870. Ο πατέρας του, ο μεγαλέμπορος Μιχαήλ Γεωργίου Μελάς, ήταν ηπειρωτικής καταγωγής. Μητέρα του ήταν η Ελένη Βουτσινά, Κεφαλονίτισσα, κόρη γνωστού μεγαλέμπορου στην Οδησσό. Ο Παύλος είχε άλλα έξι αδέρφια. Ήταν γόνος πλούσιας και αρχοντικής οικογένειας. Το 1874 η οικογένεια εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Τα πρώτα του μαθητικά χρόνια τα έκανε ο Παύλος στο σχολείο Βούλγαρη, φοίτησε ύστερα στο Γυμνάσιο της Πλάκας, που το τελείωσε στα 16 του χρόνια. Είχε αποφασίσει να γίνει στρατιωτικός και ετοιμάστηκε να δώσει εξετάσεις στη Σχολή Ευελπίδων, γιατί έλεγε από τότε: «ο στρατιώτης από τους άλλους μια παραπάνω πιθανότητα έχει να θυσιαστεί για την πατρίδα». Τον Αύγουστο του 1892 βγήκε από τη Σχολή Ευελπίδων Ανθυπολοχαγός του Πυροβολικού. Το ίδιο καλοκαίρι γνώρισε και την Ναταλία, κόρη του Στέφανου Δραγούμη, την οποία και παντρεύτηκε τον Οκτώβριο του 1892. Με τη γυναίκα του ο Παύλος ήταν σύμφωνος στις ιδέες και την ανατροφή. Εκείνης ο πατέρας ήταν πολιτευόμενος από καταγωγή Μακεδονική.

 

 

Η ιδιαίτερη αγάπη του Παύλου Μελά για τη Μακεδονία

Ο παππούς του Στέφανου Δραγούμη, Μάρκος Δραγούμης, είχε φύγει μικρός και δεν ξαναγύρισε ποτέ στην πατρίδα του. Ο διωγμός του ’21 τον βρήκε όμοια με τον παππού του Παύλου, τον Γεώργιο Μελά, να ζουν οικογενειακά στην Πόλη. Η οικογένεια του Δραγούμη δεν είχε γνωρίσει τη Μακεδονία παρ’ όλα αυτά δεν έχασε ποτέ την επαφή με την ιδιαίτερη πατρίδα τους. Όμοια και οι Μελάδες με την Ήπειρο. Έτσι, στην ιδιαίτερη αγάπη του Παύλου για την Ήπειρο προστέθηκε και ο καημός του για τη Μακεδονία, που περνούσε εδώ και πολλά χρόνια κρίσιμες στιγμές.

Παύλος Μελάς:Τα γεγονότα πριν τη θυσία του

Ύστερα από τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 οι Έλληνες στη Μακεδονία και την Ήπειρο βίωναν μαρτύρια από τους Τούρκους, ενώ οι Βούλγαροι με ορμή έμπαιναν με συμμορίες στη Μακεδονία προκειμένου να ανοιχτεί πάλι, προς όφελός τους, το μακεδονικό ζήτημα. Το 1899 ο Βόρις Σαράφωφ διηύθυνε την περιβόητη Εσωτερική Οργάνωση του Μακεδονικού κομιτάτου και προέβαινε σε τρομερά κακουργήματα, φόνους, αρπαγές εναντίον του Ελληνικού στοιχείου. Οι διαμαρτυρίες της Ελληνικής κυβέρνησης προς τις Δυνάμεις προκαλούσαν παρατηρήσεις στην Τουρκία, λύση όμως καμία. Αντίθετα, από ένα έγιναν δύο τα Βουλγαρικά κομιτάτα και με τα σώματα των κακούργων που βασάνιζαν στη Μακεδονία τους άμαχους πληθυσμούς. Τα χωριά βέβαια αντιστέκονταν, αλλά τα τρομοκρατούσαν οι ένοπλοι κομιτατζήδες, βασανίζοντας και σκοτώνοντας όποιον τους εναντιωνόταν, δάσκαλους, γυναίκες, ιερείς, στο όνομα δήθεν της ελευθερίας, αλλά στην ουσία για να εξαφανίσουν τον Ελληνισμό. Οι ντόπιοι χρειάζονταν όπλα για να αντιμετωπίσουν τον εχθρό και να σώσουν τις οικογένειές τους.

 

 

---

Η μυστική Οργάνωση στα χωριά της Μακεδονίας

Το 1902 ο Ίων Δραγούμης στενά συνδεδεμένος με τον Παύλο Μελά, δημιούργησε μια μυστική Οργάνωση. Σκοπός της οργάνωσης αυτής ήταν η άμυνα των ελληνικών κοινοτήτων εναντίον οποιουδήποτε εχθρού. Την άνοιξη του 1903 στην Καστοριά βουλγαρικές συμμορίες καταδυνάστευαν τα χωριά. Τότε στάλθηκαν από την  Ελλάδα μερικά πρόσωπα δοκιμασμένα, Μακεδόνες και Κρητικοί για να ενισχύσουν την οργάνωση των ντόπιων σωματείων εκεί. Αυτούς τους διάλεγε ο Παύλος μαζί με κάποιους ανώτερούς του και περνούσαν τα σύνορα οπλισμένοι μυστικά.

 

 Παύλος Μελάς: Η πορεία προς τη Μακεδονία

Στις αρχές Φεβρουαρίου του 1904 ξεκινούν για τα σύνορα και ο ίδιος ο Μελάς ως Μίκης Ζέζας μαζί με τον Αλ. Κοντούλη, τον Αναστ. Παπούλα και τον Γεωργ. Π. Κολοκοτρώνη. Η εντολή είναι να γνωρίσουν τον τόπο, τους ανθρώπους και να πληροφορηθούν από κοντά τις ανάγκες των Μακεδονικών πληθυσμών, αλλά να ενεργούν μυστικότατα, αποφεύγοντας τις συγκρούσεις με τις αρχές και τους κομιτατζήδες. Ο δρόμος προς τα σύνορα ήταν δύσκολος, βάτοι, αγκάθια, λάσπη όπου βουλιάζουν. Βαδίζουν ένας ένας, φορτωμένοι τον βαρύ οπλισμό τους. Ο κίνδυνος μόλις ξεκίνησε, αλλά ο Παύλος ήταν ευχαριστημένος, είναι η πρώτη πορεία προς τη Μακεδονία. «Ζήτω η Μακεδονία» γράφει ο Παύλος στη γυναίκα του «πατούμε τα άγια χώματά της». Στα χωριά της Μακεδονίας ο Παύλος Μελάς μαζί με τους υπόλοιπους άνδρες, με όλη τους την ανωνυμία, θα προσφέρουν ασφάλεια στους ντόπιους, οι οποίοι θα δουν στα πρόσωπά τους την σωτηρία του τόπου τους. Θα αναγκαστεί να γυρίσει αργότερα με μεγάλη του λύπη στην Αθήνα, όμως θα επιστρέψει οριστικά, αφού στη Μακεδονία θα τον βρει ο θάνατος.

---

Παύλος Μελάς: Το τέλος 

Στις 13 Οκτωβρίου του 1904 εισήλθε στο χωριό Στάτιστα για να αναπαυτεί αυτός και οι άνδρες του. Όμως, ο Βούλγαρος αρχικομιτατζής Μήτρος Βλάχος, προκειμένου να τον βγάλει από τη μέση, ειδοποίησε τις οθωμανικές αρχές. Επί τόπου κατέφθασε ισχυρό στρατιωτικό απόσπασμα, αποτελούμενο από 150 άνδρες, ο Παύλος Μελάς διέταξε να μη πυροβολήσει κανείς χωρίς την εντολή του, η συμπλοκή όμως ήταν αναπόφευκτη. Ο Παύλος Μελάς τραυματίστηκε σοβαρά στην οσφυϊκή χώρα και μετά από μισή ώρα άφησε την τελευταία του πνοή. Πριν πεθάνει, έδωσε τον σταυρό του στον φίλο του Πρύζα και του ζήτησε να το δώσει στη γυναίκα του, ζητώντας του να πει στη οικογένεια του ότι έκανε το καθήκον του.

Το κεφάλι του αποκόπηκε από τους συμπολεμιστές του και τάφηκε στο ναό της Αγίας Παρασκευής στο Πισοδέρι, προκειμένου να μη βρεθεί από τους Τούρκους που αναζητούσαν το νεκρό σώμα του Μελά, βασανίζοντας τους κατοίκους να τους αποκαλύψουν που έχει θαφτεί. Το σώμα του παραδόθηκε από τις οθωμανικές αρχές στον μητροπολίτη Καστοριάς Γερμανό (Καραβαγγέλη) και τάφηκε στον βυζαντινό ναό των Ταξιαρχών στην Καστοριά, όπου αναπαύεται και η κάρα του από το 1950. Στον ίδιο ναό έχει ταφεί και η σύζυγός του Ναταλία, κατ’ επιθυμίαν της. Ο θάνατος του Παύλου Μελά έγινε γνωστός στην Αθήνα στις 17 Οκτωβρίου και συγκλόνισε την κοινή γνώμη, λόγω του ακέραιου και αγνού χαρακτήρα του ανδρός, αλλά και του γνωστού ονόματος της οικογένειάς του. Η θυσία του σηματοδότησε την ουσιαστική έναρξη του Μακεδονικού Αγώνα, που κορυφώθηκε με τους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912-1913.

 

 Ο θρυλικός Παύλος Μελάς

 Από το θάνατό του και ύστερα, ο Παύλος Μελάς έγινε εθνική μνήμη και μπήκε στις καρδιές όλων των Ελλήνων, όπως συμβαίνει μόνο με τους μεγάλους ήρωες. Στην Μακεδονία την ίδια, παντού βγήκαν δημοτικά τραγούδια και αυτόματα γεννήθηκε ο θρύλος ότι είχε περάσει από παντού. Ακόμη και στα μέρη όπου δεν είχε πατήσει, επέμεναν όλοι ότι τον είχαν δει με τα μάτια τους. Σε αυτόν αποδίδει ο ελληνικός λαός όλα τα μεγαλουργήματα του Μακεδονικού αγώνα, μαζί μ’ αυτόν πιστεύει ότι πολέμησαν στην Μακεδονία όλοι, όσοι αγωνίστηκαν για την ελευθερία της. Για τον ελληνικό λαό, ο Μακεδονικός Αγώνας δεν είναι παρά σχεδόν μονάχα ο Παύλος Μελάς.