Μαρδοχαίος Φριζής: Ένα υπόδειγμα αξιωματικού

 Ο Μαρδοχαίος Φριζής ήταν Έλληνας Εβραίος αξιωματικός του ελληνικού στρατού. Αποτέλεσε παράδειγμα αξιωματικού και διακρίθηκε για τον ακέραιο, ηρωικό χαρακτήρα του καθώς και για τα ανδραγαθήματά του. Συμμετείχε σε πολεμικές κινητοποιήσεις του ελληνικού στρατού κατά τη διάρκεια του πρώτου μισού του 20ου αιώνα. Το τέλος του ήταν ηρωικό, στο αλβανικό μέτωπο, κατά τη διάρκεια του έπους του 1940.

 

Ο νεαρός Μαρδοχαίος Φριζής και το όνειρο του στρατού

Ο Μορντεχάι ή Μαρδοχαίος Φριζής, ήρθε στον κόσμο την Πρωτοχρονιά του έτους 1893, από πολύτεκνη εβραϊκή οικογένεια, στη Χαλκίδα. Οι γονείς του, Ιάκωβος και Ιόπη Φριζή, ήταν Ρωμανιώτες Εβραίοι και είχαν 12 αγόρια και 1 κορίτσι. Από μικρός ο Μαρδοχαίος είχε όνειρο να γίνει αξιωματικός στον ελληνικό στρατό παρά τις αντιρρήσεις του πατέρα του, που τον ήθελε έμπορο. Έδωσε εξετάσεις και κατάφερε να περάσει στη στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων, την οποία όμως στη συνέχεια εγκατέλειψε χωρίς να γίνει ακριβώς φανερός ο λόγος. Μια εκδοχή είναι ότι ο νεαρός Μαρδοχαίος θεώρησε υποτιμητικό το γεγονός ότι δεν πέρασε πρώτος στη σχολή. Η δεύτερη εκδοχή είναι ότι απορρίφθηκε από τη σχολή λόγω του ότι ήταν Εβραίος.

Υπό αυτές τις συνθήκες, ο Φριζής στράφηκε αλλού. Έδωσε εξετάσεις στο Πανεπιστήμιο και πέρασε στη Νομική. Όμως το όνειρό του για συμμετοχή στα στρατιωτικά πράγματα παρέμενε ασίγαστο. Την περίοδο που βρισκόταν στη Νομική, διατηρούσε φιλικές σχέσεις με τον στρατιωτικό Γεώργιο Κονδύλη. Στον Κονδύλη εξέφρασε την επιθυμία του «να γίνει στρατιώτης». Με τη στήριξη του Κονδύλη, κατάφερε να μπει εθελοντικά στη σχολή στη Σχολή Εφέδρων Αξιωματικών. Αποφοίτησε από αυτή το 1916 με το βαθμό του λοχία. Το όνειρό του ήταν πια πραγματικότητα. Ο Μαρδοχαίος Φριζής ήταν υπαξιωματικός του ελληνικού στρατού.

 

 

Ο Μαρδοχαίος Φριζής στο Μακεδονικό και Ουκρανικό μέτωπο

Την επόμενη χρονιά της αποφοίτησης του Φριζή, η Ελλάδα εισήλθε στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο Μαρδοχαίος Φριζής πολέμησε στο Μακεδονικό μέτωπο κατά των Γερμανών και των Βουλγάρων και διακρίθηκε στα πεδία των μαχών. Για τη δράση του, προήχθη στο βαθμό του ανθυπολοχαγού και μονιμοποιήθηκε στο στράτευμα. Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος έληξε όμως ο Φριζής πήγε να πολεμήσει στην εκστρατεία της Κριμαίας, τον Ιανουάριο του 1919. Ο ελληνικός στρατός πολεμούσε στην Κριμαία στα πλαίσια της ουκρανικής αντεπανάστασης κατά των Μπολσεβίκων προς συνδρομή των δυνάμεων της Αντάντ και τον φιλοτσαρικών ρωσικών δυνάμεων. Διοικητής στη μονάδα του Φριζή ήταν ο τότε συνταγματάρχης Νικόλαος Πλαστήρας.

 

Ο Μαρδοχαίος Φριζής στη Μικρά Ασία

Η μονάδα του Φριζή μεταφέρθηκε από την Κριμαία στη Σμύρνη, τον Αύγουστο του 1919 με σκοπό τη συμμετοχή στην Μικρασιατική Εκστρατεία που μόλις είχε ξεκινήσει. Για τη δράση του στο μικρασιατικό μέτωπο, ο Μαρδοχαίος Φριζής προήχθη σε υπολοχαγό. Κατά την ήττα και υποχώρηση του ελληνικού στρατού, τον Αύγουστο του 1922, ο Φριζής συνελήφθη από τους Τούρκους και κρατήθηκε αιχμάλωτος στη Σμύρνη. Οι ομόδοξοί του Εβραίοι, μόλις πληροφορήθηκαν το γεγονός, μάζεψαν επιτυχώς χρήματα και τα πρόσφεραν στους Τούρκους για να τον απελευθερώσουν. Όταν το έμαθε αυτό ο υπολοχαγός Φριζής, αρνήθηκε υπερήφανα λέγοντας: «Ό,τι είναι να γίνει, θα γίνει για όλους». Τον Αύγουστο του 1923, αφέθηκε ελεύθερος στα πλαίσια της ανταλλαγής πληθυσμών και αιχμαλώτων.

 

Μια λαμπρή στρατιωτική καριέρα

Με την επιστροφή του στην Ελλάδα το 1923, ο Μαρδοχαίος Φριζής προήχθη στον βαθμό του λοχαγού. Αμέσως, μετέβη στο Παρίσι για να φοιτήσει στην Ανωτάτη Σχολή Πολέμου της Γαλλίας. Όταν επέστρεψε στην Ελλάδα, φοίτησε και στην ελληνική Σχολή Πολέμου και αποφοίτησε με τον βαθμό του ταγματάρχη. Ύστερα πήρε μετάθεση για τη Χαλκίδα ως εκπαιδευτής της Σχολής Πεζικού.

Το 1936, το καθεστώς της 4ης Αυγούστου τον μετέθεσε στο Ρέθυμνο της Κρήτης. Τα καθήκοντά του βρίσκονταν στην υπηρεσία της λογοκρισίας επί του Τύπου. Όμως λίγο αργότερα, μετετέθη στο Δελβινάκι Ιωαννίνων. Απομακρύνθηκε από την υπηρεσία της λογοκρισίας λόγω του ότι «δεν έκανε σωστά τη δουλειά του» όπως υποστήριξαν οι ανώτεροί του.

Στο Δελβινάκι ανέπτυξε φιλικές σχέσεις με τον τότε Μητροπολίτη Ιωαννίνων Σπυρίδωνα που αργότερα (1949 – 1956) έγινε Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος. Ο ιεράρχης επισκεπτόταν συχνά τον Φριζή στην οικία του και έπαιζαν σκάκι. Το 1940, ο Μαρδοχαίος Φριζής έφερε πια τον βαθμό του αντισυνταγματάρχη. Την άνοιξη του ιδίου έτους, τοποθετήθηκε στο επιτελείο της 8ης μεραρχίας στα Γιάννενα.

 

Η έκρηξη του ελληνοϊταλικού πολέμου και η δράση του Φριζή

Λίγο πριν ξεσπάσει ο πόλεμος, ο αντισυνταγματάρχης Φριζής παρατηρώντας τις ιταλικές προκλήσεις και εξελίξεις, προέβλεψε την ιταλική επίθεση. Έτσι κατέστρωσε σχέδιο απώθησης του εχθρού σε περίπτωση επίθεσης, το οποίο έγινε δεκτό και εγκρίθηκε από τον στρατάρχη Αλέξανδρο Παπάγο. Το πρωί της 28ης Οκτωβρίου 1940, ξεσπά ο ελληνοϊταλικός πόλεμος. Ο Μαρδοχαίος Φριζής ήταν τότε διοικητής αποσπάσματος του τομέα Καλαμά – Νεγράδων. Εν συνεχεία, θα τοποθετούνταν διοικητής του αποσπάσματος Αώου, της 8ης μεραρχίας.

Ο Φριζής και οι άνδρες του υπερέβαλαν εαυτόν και αμύνθηκαν λυσσαλέα στον Ιταλό εισβολέα με αποτέλεσμα την αναχαίτιση των εχθρών και τη μεταστροφή του μετώπου που θα οδηγούσε στη νικηφόρα ελληνική αντεπίθεση. Ο Φριζής, ήταν ο αξιωματικός εκείνος που συνέλαβε τους πρώτους Ιταλούς αιχμαλώτους (15 αξιωματικοί και 700 στρατιώτες). Κατάφερε να νικήσει δε, την περιβόητη επίλεκτη ιταλική μεραρχία Αλπινιστών «Τζούλια».

Κατά την αντεπίθεση του ελληνικού στρατού στο αλβανικό έδαφος, ο Μαρδοχαίος Φριζής ήταν διοικητής ανεξάρτητης μεραρχίας. Κατάφερε να νικήσει τα τμήματα της ιταλικής μεραρχίας «Μόντενα». Η νίκη αυτή του Φριζή, άνοιξε τον δρόμο για την κατάληψη της Πρεμετής, στις 4 Δεκεμβρίου 1940. Ο γενναίος αξιωματικός ήταν παρών σε όλα τα ραντεβού με τη δόξα στο αλβανικό μέτωπο. Ήταν εκείνος που πραγματοποίησε την πρώτη νίκη της ελληνικής αντεπίθεσης.

 

Η ηρωική θυσία του γενναίου αξιωματικού

Την επομένη της καταλήψεως της Πρεμετής, ο Μαρδοχαίος Φριζής διατάχθηκε να καταλάβει το ύψωμα 1220, βορειοανατολικά της Πρεμετής. Κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων, ο Φριζής έδωσε διαταγή στους άνδρες του να πέσουν στα χαρακώματα για να καλυφθούν από αναμενόμενη ιταλική αντεπίθεση. Για να μην υπάρξει πανικός, ο Φριζής παρέμενε καβάλα στο άλογο με το σπαθί του, καθοδηγώντας και εμψυχώνοντας τους στρατιώτες του.

Σαν έφιππος, ο Φριζής έγινε εύκολος στόχος για την εχθρική αεροπορία. Αρχικά δέχθηκε βολές από τα πυροβόλα των ιταλικών αεροπλάνων και στη συνέχεια μια βόμβα τον σκότωσε, πετυχαίνοντάς τον στο στομάχι. Λίγη ώρα αργότερα, τον βρήκαν οι άνδρες του να κείτεται νεκρός. Ο ιερέας του στρατεύματος του έκλεισε τα μάτια με την επιθανάτια προσευχή των Εβραίων: «Άκου Ισραήλ, ο Κύριος ο Θεός σου, ο Κύριος είναι ένας».

 

Μεταθανάτιες τιμές

Ο Μαρδοχαίος Φριζής τάφηκε στην Πρεμετή της Αλβανίας. Με την αναγγελία του θανάτου του, ο Ιωάννης Μεταξάς, έστειλε συλλυπητήρια τηλεγραφήματα στη χήρα και στα τρία παιδιά του και ανακήρυξε τον Φριζή «Ήρωα της Ελλάδος». Στις 15 Απριλίου 1941, ο Φριζής προήχθη τιμητικά σε συνταγματάρχη επ’ ανδραγαθία. Έλαβε επίσης πολλά μετάλλια και παράσημα τόσο ως ζωντανός όσο και ως αποθανών.

Μεταπολεμικά, προτομές και αγάλματα του ηρωικού συνταγματάρχη υψώθηκαν σε πολλά μέρη της Ελλάδας: έξω από το Πολεμικό Μουσείο Καλπακίου, στη Χαλκίδα, έξω από το Ιπποκράτειο Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης και στο Πολεμικό Μουσείο Αθηνών. Οδοί που φέρουν το όνομα του συνταγματάρχου Φριζή βρίσκονται επίσης σε πολλά μέρη της χώρας: στο δήμο Αθηναίων, πλησίον του Ψυχικού, στη συνοικία του Δήμου Θεσσαλονίκης, στην Πυλαία Θεσσαλονίκης μεταξύ του νεκροταφείου Πυλαίας και του νεκροταφείου του Γ’ Σώματος Στρατός και στον Δήμο Περιστερίου, πλησίον του Αγίου Αντωνίου.

 

Στο Πάνθεον των ηρώων

Ο Μαρδοχαίος Φριζής στάθηκε υπόδειγμα αξιωματικού και ήρωα. Υπηρέτησε την Ελλάδα σε 4 πολεμικές αναμετρήσεις. «Έφυγε» βάζοντας μπροστά το καλό των ανδρών του, έφιππος και περήφανος. Ήταν ένας από τους 12.898 Έλληνες Εβραίους που υπηρέτησαν στις ελληνικές ένοπλες δυνάμεις κατά τη διάρκεια του Ελληνοϊταλικού πολέμου (1940 – 1941). Μαζί με αυτόν, οι συνολικές απώλειες των Εβραίων στα μέτωπα των μαχών ήταν 513 νεκροί και 3.743 τραυματίες.

Το 2002 ταυτοποιήθηκαν τα οστά του Μαρδοχαίου Φριζή στην Πρεμετή της Αλβανίας. Στις 23 Οκτωβρίου του ιδίου έτους, μεταφέρθηκαν στη Θεσσαλονίκη και τάφηκαν στο Ισραηλιτικό Νεκροταφείο της πόλης.