Το Κρητικό μαχαίρι & το νυφικό Αργυρομπουνιαλάκι ''

''Ομως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μου,

τ΄αδέρφια μου τα δυνατά οι Τούρκοι μου τ΄αδράξαν

,την αδερφή μου ατίμασαν κι αμέσως την ασφάξαν,

τον γέροντα τον κύρη μου εκάψανε το βράδι

και την αυγή μου ρίξανε την μάνα στο πηγάδι..........

...........Εγώ από κείνη τη στιγμή δεν έχω πλια

το χέρι π΄αγνάντευεν Αγαρηνό

κ΄ εγύρευε μαχαίρι'' 

 

Διονύσιος Σολωμός : '' Ο Κρητικός ''

 

 

'' Μα τ΄'αρματα του του΄χανε οι γόρτάκιδες παρμένα

Γιατ΄ήσαν ολασήμωτα μαλαμοσκεπασμένα''

 

Το Κρητικό μαχαίρι με τη μορφή την οποία διατήρησε μέχρι την εποχή μας, γεννήθηκε κατά τα τέλη του 18ου αιώνα κι έχει σχήμα που θυμίζει "σαΐτα". Το χαρακτηριστικό του σχήμα υιοθετήθηκε μ' ενθουσιασμό από τους Κρητικούς και αντιστάθηκε στο πέρασμα του χρόνου. Η κατασκευαστική ιδιομορφία της αιχμής του Κρητικού μαχαιριού, έχει ως αποτέλεσμα να του προσδίνει μεγάλη διατρητική ικανότητα

Οι Κρητικοί μαχαιροποιοί την τεχνική της κατασκευής της λεπίδας εικάζεται πως την απόκτησαν ως απόγονοι του ΄Ηφαιστου και από τους Κουρήτες τις μυθολογικές οντότητες που ανάθρεψαν τον θεό Δία. Τους Κουρήτες οι αρχαίοι ΄Ελληνες τους θεωρούσαν ως εφευρέτες των όπλων ιδιαίτερα των σπαθιών , των τόξων και του πυρρίχιου χορού αλλά και ως εκπολιτιστές των ανθρώπων γιατί τους δίδαξαν την ομιλία και την κοινωνική ειρήνη.

 

Το κρητικό μαχαίρι έχει τρεις τύπους : αυτόν που η ΄΄μανίκα΄΄ η λαβή του έχει το σχήμα ράμφους πουλιού , άλλη που έχει ομοιότητα με τα ναυτικά γιαταγάνια του 18ου και 19ου αιώνα και αυτή η οποία στην άκρη της σχηματίζει το γράμμα «V»,

Ανάλογα δε με τη χρωματική βάση της λαβής, τα κρητικά μαχαίρια διακρίνονται σε «ασπρομάνικα» ή «μαυρομάνικα.» ανάλογα με το οστό [ κέρατο ή πόδι βοοειδούς ] από το οποίο είχαν κατασκευαστεί. Οι πιο ανθεκτικές λαβές γίνονταν από κέρατα κριαριού με τα χρυσαφένια νερά.Στα μέσα του 19ου αιώνα δημιουργήθηκαν οι δίχρωμες λαβές των οποίων το λευκό τμήμα εκατέρωθεν γινόταν από ελεφαντόδοντο ή λευκό κόκκαλο.

 

 

Η λεπίδα γινόταν με ένα κράμα σιδήρου και ατσαλιού προσδίδοντας απαραίτητη σκληρότητα και ευλυγισία .Οι μαχαιροποιοί μεταμόρφωναν το άμορφο ατσάλι στην λεπτή ,ευθεία και ανάλαφρη αεροδυναμικής μορφής λεπίδα που κατέληγε στην αιχμηρή άκρη που ήταν γυρισμένη προς τα πάνω.

Η διακόσμηση του μαχαιριού αποτελεί ιδιαίτερα σημαντικό γνώρισμα τους.. Η λάμα στολισμένη με διάφορα γνωμικά ή μικροπαραστάσεις και απεικονίσεις φυλλωμάτων δεν παρέμενε ποτέ αστόλιστη. ΄Αλλο γνώρισμα είναι το «τσεμπερλίκι.» το τμήμα σύνδεσης της λάμας με τη λαβή Επίσης στη «μασιά», μία μικρή εσοχή στο σημείο του κατώτατου μέρους της λαβής, υπήρχε μια πολύτιμη ή ημιπολύτιμη ,ρουμπίνη ή κοράλι καθιστώντας το κάθε μαχαίρι μοναδικό και άκρως προσωπικό.

Η διακόσμηση αυτή είχε αποτρεπτικό χαρακτήρα προφυλάσσοντας τους ανθρώπους που το φόραγαν από κακό.

 

 

Η θήκη του μαχαιριού ,το «φουκάρι» είναι ξύλινο και συνήθως κατασκευάζεται από ξύλο πικροδάφνης την σφάκα όπως λέγεται και ακολούθως ''ντύνεται'' με λεπτά ανθεκτικά δέρματα. Οί θήκες των καλόσειρων δηλαδή αυτών που ανήκαν σε ανώτερα κοινωνικά στρώματα είναι κατασκευασμένη με ασήμι . Τα ασημομάχαιρα προορίζονταν για πολύ εύπορους πολίτες τα πουλούσαν στα εργαστήρια ,ακόμη και πλανόδιοι αργυροχόοι ή σε μεγάλες αγορές.

Το «φουκάρι», η κυλινδρικού σχήματος θήκη, στολιζόταν εξωτερικά, στο μέσον της, από μια διπλοκλειδωμένη σε σχήμα θηλιάς αλυσίδα, χρυσή, στην οποία κρεμούσαν φλουριά ή ασημένια ξόμπλια

Το '' αργυρομπουνιαλάκι '' 

 

 

Η συμβολική αξία του μαχαιριού στην κοινωνική ζωή της Κρήτης και στους γάμους .

 

΄ Ενα από τα γαμήλια έθιμα της Κρήτης απαιτούσε ο γαμπρός να δωρίζει στην αρραβωνιαστικιά του και ένα μικρό αργυρό μαχαίρι το οποίο αποτελούσε μέρος της γυναικείας κρητικής φορεσιάς. Η Κρητικιά φορούσε το μαχαίρι της στην μέση της μέσα στην πολύπηχη ζώνη της όπως το φορούσαν και οι άντρες Με το μαχαίρι αυτό η νύφη θα προστάτευε και τον εαυτό της και την αξιοπρέπεια της όταν βρισκόταν σε κίνδυνο. 

 

Στην γαμήλια τελετή η νύφη φορούσε στο παπούτσι της ένα μικρό μαυρομάνικο μαχαίρι να μην την πιάνουν τα ''μάγια'' σε βάρος της και σ βάρος του γάμου της. Με το μαχαίρι αυτό, μετά την γαμήλια τελετή ,χάραζαν ένα σταυρό στο κατώφλι του σπιτιού για αποτροπή κάθε κακού.

Σε πολλές περιοχές της Κρήτης ο νονός στην βάπτιση του αρσενικού παιδιού μαζί με το χρυσό νόμισμα του έδινε και ένα κρητικό μαχαίρι . Η συμβολική αυτή χειρονομία του πνευματικού πατέρα [ σάντολος ] προς το βαφτιστήρι του [ φιλιότσο] ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη με την παραδόσεις του νησιού και την ιστορία της αιματοβαμμένης Κρήτης για τους αγώνες αποτίναξης του τουρκικού ζυγού τον 19ο αιώνα.

Πηγή :Νίκου Βασιλάτου "Το Κρητικό Μαχαίρι".