Ο Αόρατος πόλεμος" ΟΣΙΟΥ ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ ΤΟΥ ΑΓΙΟΡΕΙΤΟΥ(ΚΕΦ. ΚΓ'- ΚΔ')

 

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΚΓ΄  Πως πρέπει να διορθώνουμε τις αισθήσεις μας με άλλους τρόπους, όταν μας παρουσιάζωνται τα ορατά αντικείμενά τους.

Όταν βλέπης πράγματα ωραία στην όψι και τίμια στη γη, σκέψου, ότι όλα είναι μηδαμηνά, και σαν μια κοπριά, σε σχέσι με την σύγκρισι των ωραιοτήτων και πλουσιοτήτων του ουρανού, τα οποία μετά το θάνατο θα απολαύσης αν καταφρονήσης όλο τον κόσμο· στρέφοντας όλη τη ματιά σου προς τον ήλιο, σκέψου ότι περισσότερο από αυτόν είναι φωτεινή και ωραία η ψυχή σου, αν σταματάς στη χάρι του Ποιητού σου· διαφορετικά, είναι περισσότερο σκοτεινή και σιχαμερή από το καταχθόνιο σκοτάδι. Βλέποντας με τα μάτια σου στον ουρανό, πέρασε με τα μάτια της ψυχής σου ψηλότερα στο πύρινο ουρανό (43), και εκεί συγκετρώσου με τον λογισμό, σαν να σου είναι αυτός έτοιμος για παντοτεινή ευτυχέστατη κατοικία, εφ όσον ζήσεις εδώ στη γη με αθωότητα. Ακούγοντας τα κελαδίσματα των πουλιών πάνω στα δέντρα την εποχή της ανοίξεως και άλλα μελωδικά τραγούδια, ανέβασε το νού σου σε εκείνα τα γλυκοκελαδίσματα του Παραδείσου, και σκέψου Πως εκεί ακούγεται ασταμάτητα το Αλληλούια και οι άλλες αγγελικές δοξολογίες (44) και παρακάλεσε τον Θεό να σε αξιώση να τον υμνής για πάντα, μαζί με εκείνα τα ουράνια πνεύματα «Και μετά ταύτα ήκουσα φωνήν όχλου πολλού μεγάλην εν τω ουρανώ, λέγοντος Αλληλούια» (Αποκ. 19,3).

Όταν καταλάβης ότι νιώθεις ευχαρίστησι από την ωραιότητα των δημιουργημάτων, σκέψου, ότι εκεί παρακάτω από την ευχαρίστηση, βρίσκεται κρεμασμένο το υποχθόνιο φίδι, πολύ προσεκτικό και πρόθυμο να σε σκοτώση ή ακόμη και να σε πληγώση και πές εναντίον του· «Α, κατηραμένο φίδι! Πως κάθεσαι έτσι που έχεις στείσει παγίδα, για να με καταφάς»! και έπειτα αφού στραφής προς το Θεό, πές· «Ευλογητός είσαι, Θεέ μου, που μου φανέρωσες το εχθρό μου και με ελευθέρωσες από το λυσσασμένο του λάρυγγα και το άγγιστρο». Και αμέσως κατάφυγε, κατάφυγε στις πληγές του εσταυρωμένου, συγκετρώσου σε αυτές, και σκέψου πόσο υπέφερε ο Κύριός μας στην αγιώτατη σάρκα του, για να σε ελευθερώση από την αμαρτία και να σε κάνη να μισήσης τις ηδονές της σάρκας.

Σου θυμίζω και άλλο ένα πράγμα, για να αποφύγης αυτή την επικίνδυνη απόλαυσι και ευχαρίστησι της σάρκας· και αυτό είναι, το να βυθίζης καλά το νού σου στο να συλλογίζεται μετά από τον θάνατο τι θα γίνη εκείνο το πρόσωπο που τότε σου άρεσε· δηλαδή, ότι θα γίνη σάπιο και γεμάτο σκουλίκια και βρωμιά· όταν περπατάς σε κάθε βήμα και διασκελισμό ποδιού που κάνεις, θυμήσου Πως κατά αυτόν τον τρόπο πηγαίνεις πλησιάζοντας στον τάφο. Βλέποντας πουλιά στον αέρα, ή νερά να τρέχουν, σκέψου Πως η ζωή σου με μεγαλύτερη ταχύτητα πετά και πηγαίνει στο τέλος της. Όταν ξεσηκωθούν άνεμοι δυνατοί τον χειμώνα, ή αστράφτει και βροντάει ο ουρανός, τότε θυμήσου τη φοβερή μέρα της Κρίσεως· και κλίνοντας τα γόνατα, προσκύνησε τον Θεό και παρακάλεσέ τον να σου δώση χάρι και χρόνο, να ετοιμασθής καλά, για να παρουσιασθής τότε μπροστά στην Ύψιστη Μεγαλειότητα.

Εάν σε βρούν διάφορα γεγονότα, εξασκήσου κατά αυτό τον τρόπο· όταν, παραδείγματος χάριν, είσαι στενοχωρημένος από κανένα πόνο ή μελαγχολία ή υποφέρης από πυρετό ή κρύωμα ή κάτι άλλο θλιβερό, ανέβασε το νού σου στο θέλημα του Θεού, στον οποίο φάνηκε ευχάριστο για το καλό σου να υποφέρης σ αυτό το μέτρο και αυτή την εποχή εκείνη την αρώστεια και την θλίψι, για την οποία, χαρούμενος για την αγάπη που σου δείχνει ο Θεός, και για την αφορμή που σου δίνει να τον υπηρετήσης σε όλα εκείνα που του αρέσουν περισσότερο, πές με την καρδιά σου· «Ιδού εις εμέ το πλήρωμα του θελήματος του Θεού μου, το οποίο από πολλά χρόνια ώρισε με αγάπη να υποφέρω εγώ αυτή την θλίψι· ας είναι πάντα ευλογημένος ο αγαθώτατός μου Δεσπότης». Και πάλι, όταν έλθη στο νού σου κανένας καλός λογισμός, στρέψου στο Θεό και γνωρίζοντας ότι προήλθε από αυτόν, ευχαρίστησέ τον.

Όταν κάνης ανάγνωσι, πίστεψε ότι βλέπεις τον Θεό κάτω από εκείνα τα λόγια, και δέξου τα σαν να προέρχονταν από το θεϊκό του στόμα. Τόν καιρό που βλέπεις ότι βασιλεύει ο ήλιος και έρχεται η νύχτα, λυπήσου και παρακάλεσε τον Θεό, να μην πέσης στο αιώνιο σκοτάδι. Βλέποντας τον σταυρό, συλλογίσου Πως αυτός είναι η σημαία και το λάβαρο της εκστρατείας και του πολέμου σου, και Πως, αν απομακρυνθής από αυτόν, θα παραδοθής στα χέρια των εχθρών αν όμως τον ακολουθήσης, θα φθάσης στον ουρανό φορτωμένος με ένδοξα βραβεία. Βλέποντας την εικόνα της Παναγίας, αφιέρωσε την καρδιά σου σ αυτή που βασιλεύει στον Παράδεισο και ευχαρίστησέ την, γιατί στάθηκε πάντα έτοιμη στο θέλημα του Θεού σου, γιατί γέννησε, θήλασε, ανέθρεψε τον Λυτρωτή του κόσμου, και γιατί δεν λείπει στον αόρατό μας πόλεμο η προστασία και η βοήθειά της. Οι εικόνες των Αγίων, ας παραβάλλουν στο νού σου ότι έχεις τόσους συμπαραστάτες και μεσίτες στον Θεό και παρακαλούν για σένα· αυτοί ρίχνοντας με γενναιότητα τα κοντάρια τους και αφού περπάτησαν, σου άνοιξαν τον δρόμο, μέσα από τον οποίο περπατώντας, θα στεφανωθής και συ μαζί τους σε μια δόξα παντοτεινή.

Όταν δής τις Εκκλησίες, ανάμεσα στις άλλες ευλαβείς σκέψεις σου, συλλογίσου ότι η ψυχή σου είναι ναός του Θεού, σύμφωνα με «εσείς είσθε ναός του ζωντανού Θεού » (Β΄ Κορινθ. 6,16) και πρέπει να την διατηρής καθαρή και αγνή. Ακούγοντας σε κάθε στιγμή τον ασπασμό του Αγγέλου το, Θεοτόκε Παρθένε, κάνε αυτές τις σκέψεις· α΄) ευχαρίστησε τον Θεό για εκείνο το μήνυμα, που έστειλε από τον ουρανό στη γη και στάθηκε η αρχή της σωτηρίας μας. β΄) Χαίρε μαζί με την Αειπαρθένο Μαρία για τα πολλά μεγαλεία της, στα οποία υψώθηκε για την εξαίρετη τιμή και βαθύτατη ταπείνωσί της. Και γ΄) προσκύνησε μαζί με αυτήν την ευτυχισμένη Μητέρα και με τον Αρχάγγελο Γαβριήλ το θείο της βρέφος, που τότε αμέσως συνελήφθη στη παναγία της μήτρα· αυτό πρέπει να το επαναλαμβάνης τρεις φορές την ημέρα, το βράδυ, το πρωί και το μεσημέρι.

Τήν δε Πέμπτη το βράδυ, σκέψου την λύπη της Θεοτόκου για τον γεμάτο αίματα ιδρώτα, που έτρεξε από τον αγαπητό της Υιό μέσα στο Κήπο που προσευχόταν, όταν πήγαν οι στρατιώτες με τον Ιούδα και τον έπιασαν και για την θλίψι που είχε ο Υιος της όλη εκείνη την νύχτα· το πρωί της Παρασκευής, σκέψου τις λύπες και τους πόνους που δοκίμασε για την παρουσίασι του μονογενούς Υιού της στον Πιλάτο και στον Ηρώδη, για την απόφασι του θανάτου και για το σήκωμα του Σταυρού του· το μεσημέρι, έως το Σάββατο, σκέψου την ρομφαία της θλίψεως που πέρασε την καρδιά αυτής της πολύ άξιας Κυρίας, για την σταύρωσι και τον θάνατο του μονάκριβου παιδιού της, για το σκληρότατο τρύπημα της λόγχης της αγίας του πλευράς και για την ταφή του κ.τ.λ. Και με συντομία, ας είσαι πάντα ξάγρυπνος και προσεκτικός, στο να κυβερνάς τις αισθήσεις σου, και σε κάθε τι που τύχαινει, χαροποιό ή λυπηρό, αγωνίσου να κινήσαι ή να πηγαίνεις πίσω, όχι από την αγάπη ή το μίσος των επιγείων, αλλά από μόνη την θέλησι του Θεού και να δέχεσαι αυτά ή να τα αποστρέφεσαι τόσο, όσο θέλει ο Θεός.

Λοιπόν, ας γνωρίζης ότι τους παραπάνω τρόπους, που σου φανέρωσα για την κυβέρνησι των αισθήσεών σου, δεν σου τους έδωσα για να ασχολήσαι συνέχεια με αυτούς· επειδή και έχης υποχρέωσι σχεδόν πάντα, να έχης το νού σου μαζεμένο μέσα στην καρδιά σου, για να στέκεσαι μαζί με τον Κύριό σου, ο οποίος θέλει να προσέχης στο να νικάς τους εχθρούς σου και τα πάθη σου, με συνεχείς πράξεις, τόσο με το να αντιστέκεσαι σ αυτά, όσο και με τις πράξεις των αντίθετων αρετών, καθώς σου προείπα στο ιγ΄ κεφάλαιο· αλλά σου τους ερμήνευσα για να γνωρίζης να κυβερνάς τον εαυτό σου, όταν το καλέση η ανάγκη. Γιατί πολλοί, και παλαιοί και νέοι ασκητές, και άλλοι με παρόμοιες φαντασίες πλανήθηκαν και χάθηκαν από τον διάβολο, ο οποίος γνωρίζει και συνηθίζει να μετασχηματίζεται σε άγγελο φωτός, καθώς είπε ο Παύλος, για να πλανήση τον άνθρωπο· «Και ο ίδιος ο σατανάς μεταμφιέζεται σε άγγελο φωτός» (Β΄ Κορινθ. 11,14).

Γνώριζε επίσης και αυτό, ότι καθώς από την αίσθησι γεννιέται η φαντασία, έτσι αντιστρόφως και από την φαντασία γεννιέται η αίσθηση, δηλαδή τόσο πολύ χοντραίνει και παχαίνει η φαντασία σε μερικούς ανθρώπους, που προκαλεί τις ίδιες ενέργειες και έχει τα ίδια αποτελέσματα, που κάνει και η αίσθησις· γι αυτό πολλοί υποχόνδριοι και φαντασιώδεις φοβούνται από τις φαντασίες τους, όπως φοβούνται και από τις αισθήσεις τους· και ή γλυκαίνονται και προσπαθούν ή πονούν και υποφέρουν κάποιοι και πεθαίνουν μόνο και μόνο από αυτά τα πρόσωπα και πράγματα που φαντάζονται, παρομοίως σαν να ήταν παρόντα αισθητά και πραγματικά, αυτά τα ίδια πρόσωπα και πράγματα που φαντάζονται. Και, λοιπόν, ποιός δεν βλέπει πόσο κακό πράγμα είναι η φαντασία και πόσο πρέπει να την αποφεύγουμε;

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΚΔ΄ Πως πρέπει να κυβερνάμε τη γλώσσα μας.

Ανάγκη μεγάλη είναι να κυβερνά κάποιος όπως πρέπει την γλώσσα του και να την χαλιναγωγή. Γιατί, κάθε ένας κλίνει πολύ στο να την αφήνη να τρέχη και να ομιλή για εκείνα που δίνουν ευχαρίστησι στις αισθήσεις μας· η πολυλογία, τις περισσότερες φορές, προέρχεται από την υπερηφάνεια, από την οποία, φανταζόμενοι εμείς Πως γνωρίζουμε πολλά, και ικανοποιώντας τη γνώμη μας, πιεζόμαστε με πολλές επαναλήψεις των λόγων μας, να τυπώσουε την γνώμη μας αυτή στις καρδιές των άλλων, για να τους κάνουμε τον δάσκαλο, σαν να έχουν ανάγκη να μάθουν από μας· και μάλιστα την ίδια υπερηφάνεια δείχνουμε όταν τους διδάσκουμε χωρίς αυτοί να μας ρωτήσουν πρώτα.

Τα κακά που γεννιούνται από την πολυλογία, δεν είναι δυνατό να τα περιγράψουμε με λίγα λόγια· η πολυλογία είναι μητέρα της ακηδίας· υπόθεσις άγνοιας και ανοησίας· πόρτα της καταλαλιάς, υπηρέτης των ψεμμάτων και ψυχρότητα της ευλαβούς θερμότητας· τα πολλά λόγια δυναμώνουν τα πάθη και από αυτά κινείται μετά από αυτά η γλώσσα με περισσότερη ευκολία στην αδιάκριτη συζήτησι. Γι αυτό και ο Απόστολος Ιάκωβος, θέλοντας να φανερώση πόσο δύσκολο είναι το να μην αμαρτάνη κάποιος στα λόγια που λέει, είπε ότι αυτό είναι χαρακτηριστικό των τελείων ανδρών· «Αν κάποιος δεν κάνη σφάλματα με τα λόγια, αυτός είναι τέλειος άνθρωπος, ικανός να χαλιναγωγήση όλο του τον εαυτό» (3). Γιατί, αφού η γλώσσα αρχίσει μία φορά να μιλάει, τρέχει σαν αχαλίνωτο άλογο, και δεν μιλάει μόνο τα καλά και αυτά που πρέπει, αλλά και τα κακά· γι αυτό και ονομάζεται αυτή από τον ίδιο τον Απόστολο, «μεστή από κακό, γεμάτη από δηλητήριο θανατηφόρο». Όπως σύμφωνα και ο Σολομώντας είπε, ότι από την πολυλογία δεν θα αποφύγης την αμαρτία· «εκ πολυλογίας ουκ εκφεύξη αμαρτίαν» (Παρ. 10,20). Και για να μιλήσουμε γενικά, όποιος μιλάει πολύ, δείχνει ότι είναι ανόητος· «ο άφρων πληθύνει λόγους» (Εκκλ. 10,14).

Μήν ανοίξης μεγάλες συνομιλίες με εκείνον, που σε ακούει με κακή όρεξι, για να μη τον αηδιάσης και τον κάνης να σε σιχαθή, όπως γράφτηκε: «Ο πλεονάζων λόγον, βδελυχθήσεται» (Σειράχ κεφ. 7). Απόφευγε να μιλάς αυστηρά και μεγαλόφωνα. Γιατί και τα δυό είναι πολύ μισητά και δίνουν υποψία ότι είσαι μάταιος και έχεις μεγάλη ιδέα για τον εαυτό σου· μην μιλάς ποτέ για τον εαυτό σου και για τις υποθέσεις σου ή για τους συγγενείς σου· παρά, όταν είναι ανάγκη και όσο μπορείς περισσότερο, με συντομία και ολιγολογία. Και αν σου φανή Πως άλλοι μιλούν για τον εαυτό τους παραπάνω, εσύ πίεσε τον εαυτό σου να μη τους μιμηθής, αν υποτεθή ότι και τα λόγια τους να φαίνωνται ταπεινά και των ίδιων κατηγορητικά. Γιά δε τον πλησίον σου και για όσα ανάγονται σε αυτό, μίλα όσο λιγώτερο μπορείς, όταν και εκεί που είναι ανάγκη για το καλό του (45).

Γιά τον Θεό, να μιλάς με όλη σου την όρεξι και μάλιστα για την αγάπη και την αγαθότητά του. Αλλά με φόβο, σκεπτόμενος, ότι μπορείς να κάνης λάθος ακόμη και σε αυτό. Οπότε, καλύτερα αγάπα να προσέχης, όταν άλλοι μιλούν σχετικά με αυτά, φυλάττοντας τους λόγους τους στα εσωτερικά της καρδιάς σου. Γιά τα άλλα που μιλάνε, μόνο ο ήχος της φωνής ας ενοχλή την ακοή σου· αλλά ο νους σου, ας στέκεται ανυψωμένος στο Θεό. Αλλά και όταν ακόμη είναι ανάγκη να ακούσης εκείνον, που μιλάει για να καταλάβης και να του απαντήσης, και τότε μην παραλείψης ανάμεσα να υψώσης κάποιο με το λογισμό στον ουρανό, που κατοικεί ο Θεός σου· και σκέψου το ύψος του και Πως αυτός βλέπει πάντα την μηδαμινότητά σου, εξέταζε καλά εκείνα, που έρχονται στην καρδιά σου για να πής, πριν να περάσουν στη γλώσσα και θα βρής πολλά, που είναι καλύτερα να μην βγούν από το στόμα σου· αλλά ακόμη γνώριζε, ότι και από εκείνα, που σκέφτεσαι ότι είναι καλά να πής, είναι πολύ καλύτερο να τα θάψης στη σιωπή και θα το γνωρίσης, αφού περάση εκείνη η συνομιλία.

Η σιωπή, είναι μία μεγάλη ενδυνάμωσις του Αοράτου Πολέμου και μία σίγουρη ελπίδα της νίκης· η σιωπή, είναι πολύ αγαπημένη από εκείνον, που δεν εμπιστεύεται τον εαυτό του, αλλά ελπίζει στο Θεό· είναι φύλακας της ιεράς προσευχής και θαυμαστή βοήθεια στην εκγύμνασι των αρετών (46)· και ακόμη είναι σημείο φρονιμάδας. Γιατί, αν και άλλος δεν μιλάη, το κάνει γιατί δεν έχει λόγο να πή· «Εστί σιωπών, ου γαρ έχει απόκρισιν» (Σειράχ κεφ. 5)· και άλλος, διότι φυλάττει τον κατάλληλο καιρό για να μιλήση· «Και έστι σιωπών, ειδώς καιρόν» (αυτόθι). Και άλλος για άλλες αιτίες (47)· γενικά όμως και ολοκληρωτικά, όποιος δεν μιλάει, δείχνει Πως είναι φρόνιμος και σοφός· «εστί σιωπών και αυτός φρόνιμος» (Σειρ. 14,27). «Ένας σιωπαίνει και αποδεικνύεται σοφός» (Σειρ. 20,4).

Γιά να συνηθίσης να σιωπάς, σκέψου πολλές φορές τις ζημιές και τους κινδύνους της πολυλογίας και τα μεγάλα καλά της σιωπής και αυτούς τους τρεις τρόπους, που είπα στα προηγούμενα τρία κεφάλαια, δηλαδή το να ανεβαίνη κάποιος από τα αισθητά στη θεωρία του Θεού, στη θεωρία του σαρκωθέντος Λόγου· και στο στολισμό των ηθών, μπορούν να μεταχειρίζονται εκείνοι, που έχουν γνώσι, διάκρισι και δύναμι στο λογισμό, για να διορθώνουν τις αισθήσεις τους με αυτούς. Όσοι όμως δεν έχουν αυτή την γνώσι και την δύναμι, αυτοί με άλλον τρόπο μπορούν να διορθώνουν τις αισθήσεις τους· δηλαδή, με όλη τους την δύναμι να απέχουν από όλα εκείνα τα αισθητά, που μπορούν να βλάπτουν την ψυχή τους.

Και λοιπόν, εσύ αδελφέ μου, α΄ μεν, πρέπει να φυλάττης με μεγάλη προσοχή τους κακούς και γρήγορους κλέφτες που έχεις, δηλαδή, τα μάτια σου, και να μην τα αφήνης να τεντώνονται και να βλέπουν με περιέργεια τα πρόσωπα των γυναικών, τόσο τα όμορφα, όσο και τα άσχημα ή τα πρόσωπα των ανδρών και μάλιστα των νέων και αγένειων ή να βλέπουν την ξεγύμνωσι όχι μόνο των ξένων σωμάτων, αλλά και αυτού του ιδίου σου σώματος. Γιατί από αυτήν την περιέργεια και το εμπαθή κοίταγμα, η καρδιά συλλαμβάνει την ηδονή και την επιθυμία της πορνείας και της παιδεραστίας. Καθώς είπε ο Κύριος. «Όποιος βλέπει γυναίκα με επιθυμία πονηρή, έχει κιόλας μέσα του διαπράξει την μοιχεία με αυτήν» (Ματθ. 5,38). Και κάποιος σοφός είπε «εκ του οράν, τίκτεται το εράν» (48). Γι αυτό και ο Σολομώντας παραγγέλνει, να μη πιαστούμε από τα μάτια μας, μήτε να νικηθούμε από επιθυμία ωραιότητας· «υιε, μη σε νικήση κάλλους επιθυμία, μητέ αγρευθής σοίς οφθαλμοίς» (Παρ. 6,25).

Εκτός από αυτά, φυλάξου να μη βλέπης περίεργα τα όμορφα φαγητά και ποτά, ενθυμούμενος την πρώτη μητέρα του γένους μας Εύα η οποία, για να δη τον απαγορευμένο καρπό του εμποδισμένου ξύλου στον Παράδεισο, τον επιθύμησε, τον πήρε, τον έφαγε και έτσι πέθανε· ούτε να βλέπης με ευχαρίστησι τα όμορφα ρούχα ή τον χρυσό και το αργύριο ή τις λαμπρές δόξες του κόσμου, για να μη περάση από τα μάτια σου μέσα στη ψυχήν σου το πάθος της φιλοδοξίας και φιλαργυρίας. «Απόστρεψαν γαρ, φησι, τους οφθαλμούς μου, του μη ιδείν ματαιότητα» (Ψαλμ. 118.)· και για να μιλήσω γενικά, φυλάξου να μη βλέπης χορούς, παιχνίδια, τραπέζια, ξεφαντώματα, μαλώματα, παλαίσματα, τρεχάματα και όλα τα άλλα άτακτα και άσεμνα πράγματα, που αγαπά ο ηλίθιος κόσμος και έχει απαγορευμένα ο νόμος του Θεού· αλλά απόφευγε και κλείσε τα μάτια σου από αυτά, για να μη γεμίσης την καρδιά και την φαντασία σου από άσχημες εικόνες και πάθη, και ξεσηκώσης ταραχή και νέο πόλεμο εναντίον σου, αφήνοντας τον αγώνα, που έχεις να αγωνίζεσαι εναντίον των παλαιών σου παθών. Αγάπα όμως να βλέπης τις Εκκλησίες, τις αγίες εικόνες, τα ιερά βιβλία, τα κοιμητήρια, τους τάφους και όσα άλλα είναι σεμνά και άγια, των οποίων η θεωρία σε ωφελεί.

Α΄. Πρέπει να προφυλάττης τα αυτιά σου. Πρώτα για να μην ακούς τα αισχρά και ερωτικά λόγια, τα τραγούδια και τα μουσικά όργανα, από τα οποία γλυκαίνεται η ψυχή σου και η καρδιά σου ανάβει από την σαρκική επιθυμία. Γιατί είναι γραμμένο· «απομάκρυνε από μένα τα επονείδιστα λόγια» (Παρ. κζ΄ 11).

Κατά δεύτερο λόγο, για να μην ακούς τα αστεία και τα γελωτοποιά λόγια, τα οποία μάλιστα είναι φαντασιώσεις και τα κάθε είδους και διάφορα του κόσμου ψέμματα, νοστιμευόμενος και γλυκαινόμενος από αυτά. Επειδή δεν είναι σωστό στο χριστιανό να ακούη με ευχαρίστησι αυτά, αλλά εκείνων των διεφθαρμένων ανθρώπων, σχετικά με τους οποίους είπε ο Παύλος, ότι, «θα κλείσουν τα αυτιά τους στην αλήθεια και θα στραφούν στα παραμύθια» (Β΄. Τιμοθ. δ 4.)

Τρίτο, για να μην ακούς με ευχαρίστησι τις κατακρίσεις και πολυλογίες που οι άλλοι κάνουν εναντίον του πλησίον αλλά ή να τις εμποδίζεις, αν μπορείς ή να μην κάθεσαι να τις ακούς. Επειδή ο μέγας Βασίλειος θεωρεί άξιους αφορισμού, τόσο εκείνους που πολυλογούν, όσο και εκείνους που στέκονται και ακούν τις συκοφαντίες· «Αν βρεθή κάποιος να καταλαλή άλλον ή αν ακούη να καταλαλούν και δεν τους επιτιμά… μαζί με αυτόν να αφορίζεται» (49).

Τέταρτο, φυλάξου να μη γλυκαίνεσαι και ακούς τα περιττά και μάταια λόγια και τις φλυαρίες, στις οποίες καταπιάνεται ο περισσότερος κόσμος· γιατί, είναι γραμμένο· «δεν θα ακούσης λόγο μάταιο» (Έξοδ. 23,1). Και ο Σολομώντας είπε· «μάταιο λόγο κάντον μακρυά μου» (Παρ. 30,8). Και ο Κύριος είπε· «Γιά κάθε μάταιο λόγο που θα πούν οι άνθρωποι, θα λογοδοτήσουν την ημέρα της κρίσεως» (Ματθ. 12,36).

Και για να πούμε σύντομα, φυλάξου να μην ακούς όλα εκείνα τα λόγια και ακούσματα, που μπορούν να βλάψουν την ψυχή σου· αυτά κυρίως είναι οι κολακείες των κολάκων και οι έπαινοι, σχετικά για τους οποίους είπε ο Ησαΐας «λαός μου, αυτοί που σάς καλοτυχίζουν, σάς κοροϊδεύουν» (3,11). Αγάπησε δε να ακούς τα θεία λόγια, τις ιερές μελωδίες και ψαλμωδίες, και όλα όσα είναι σεμνά, άγια, σοφά και ψυχωφελή· και μάλιστα αγάπα να ακούς τις ατιμίες και τις βρισιές που σου κάνουν οι άλλοι.

Ε΄. Φύλαξε την όσφρησί σου από τα μυρωδικά, τους μόσχους και άλλα ευωδιαστά αρώματα, τα οποία δεν πρέπει ούτε πάνω σου να τα βάζης ή να τα αλείφης, ούτε με υπερβολή να μυρίζεσαι. Επειδή αυτά, όλα είναι χαρακτηριστικό των ασέμνων γυναικών, και όχι των φρονίμων ανδρών, και κοιμίζουν την γενναιότητα της ψυχής, και την σπρώχνουν σε πορνικά πάθη και επιθυμίες και κάνουν να έρχωνται σε αυτούς που τα μεταχειρίζονται, οι προφητικές εκείνες κατάρες, που λένε «Και αντί της ευχάριστης ευωδίας, θα υπάρχη μούχλα» (Ησ. 3,23), «Και αλοίομονο σε όσους αλείφονται με τα καλύτερα αρώματα» (Άμ. 6,6).

ΣΤ΄. Φύλαξε την γεύσι και την κοιλιά σου, για να μην υποδουλώνεται σε παχυντικά και ευχάριστα και πολυποίκιλα φαγητά, και νόστιμα και ευώδη ποτά. Γιατί, τα τρυφερά αυτά τραπέζια, πριν να τα αποκτήσης, θα σε κάνουν να πέσης σε κλεψιές, ψέματα, κολακείες, και άλλα χίλια υπηρετικά πάθη και κακά· αφού όμως τα αποκτήσης, θα σε γκρεμίσουν στους λάκκους των σαρκικών ηδονών και κτηνόμορφων επιθυμιών, όσες πραγματοποιούνται κάτω από την κοιλιά· και θα φέρουν εναντίον σου τις προφητικές εκείνες κατάρες του Αμώς· «Αλοίμονο εσείς που τρώτε τρυφερά αρνάκια και καλοθρεμένα μοσχαράκια από τα κοπάδια….» (6,4).

Ζ΄. Πρέπει να φυλάγεσαι, να μην πιάνης με το χέρι όχι μόνο ξένο σώμα γυναίκας, άνδρα ή γέροντα, το ίδιο και νεώτερου, αλλά ούτε το δικό σου σώμα και μάλιστα τα απόκρυφα σημεία σου, χωρίς να υπάρχη ανάγκη. Γιατί, όσο άκομψη είναι αυτή η αίσθησις της αφής, τόσο αισθητική και ζωντανή είναι και παρακινεί τα πάθη της σάρκας, και γκρεμίζει τον άνθρωπο ως αυτή την πράξι της αμαρτίας. Και όλες μεν οι άλλες αισθήσεις, υπηρετούν την αφή, και κατά κάποιο τρόπο, από μακριά εργάζονται την αμαρτία. Αλλά όταν κάποιος φθάση στην αφή, δηλαδή φτάνη και πιάνη, δύσκολα πια μπορεί να κρατηθή και να μην διαπράξη την αμαρτία.

Στην αίσθησι της αφής, αναφέρεται και ο στολισμός της κεφαλής και του σώματος και των ποδιών. Οπότε, φυλάξου να μη στολίζης το σώμα σου με μαλακά και διάφορα και λαμπρά ρούχα ή με πολυέξοδα καλύμματα της κεφαλής ή με πολύτιμα παπούτσια, γιατί αυτά αρμόζουν στις γυναίκες και στους άνδρες δεν ταιριάζουν, αλλά μόνο να φοράς σεμνά και ταπεινά και όσα είναι αναγκαία και χρειάζονται, στο κρύο του χειμώνα και στον καύσωνα του καλοκαιριού για την συντήρησι του σώματος, για να μην ακούσης και συ εκείνο, που άκουσε ο πλούσιος που ντύθηκε την βασιλική και μεταξωτή ενδυμασία, δηλαδή, το· «Απέλαβες τα αγαθά σου εν τη ζωή σου» (Λουκ. 16,25) και έλθη πάνω σου η κατάρα που λέγει ο Ιεζεκιήλ· «Θα βγάλουν τους μανδύες τους και θα πετάξουν από πάνω τους τα χρυσοκέντητα ρούχα τους» (26,16).

Στην αφή αναφέρονται ακόμη και οι άλλες ανέσεις του σώματος· όπως είναι, το φτιάξιμο των μαλλιών και το συχνό πλύσιμο των γενιών, τα λαμπρά και πολύτιμα σπίτια, τα πολυέξοδα και μαλακά στρώματα και καθίσματα. Από αυτά όλα να φυλάγεσαι, ως βλαβερά της συνέσεώς σου και υπεύθυνα της πορνείας και των σαρκικών παθών, για να μην κληρονομήσης το ουαί του Αμώς, που λέγει· «Αλοίμονο σε σάς που ξαπλώνετε σε ανάκλιντρα στολισμένα με ελεφαντόδοντο» (6,4).

Αυτά που σου είπα ως τώρα, είναι η γη, την οποία κατεδικάστηκε να τρώη το νοητό φίδι ο διάβολος. Αυτά είναι, η ύλη και η τροφή, με την οποία τρέφονται όλα τα πάθη της σάρκας. Και λοιπόν, εάν εσύ δεν τα καταφρονήσης, ως δήθεν μικρά, αλλά πολεμήσης γενναία και δεν τα αφήσης να μπούν μέσα από τις αισθήσεις στην ψυχή και την καρδιά σου, σε πληροφορώ, ότι αλήθεια, εύκολα θα εξαφανίσης με την ατροφία τον διάβολο και τα πάθη και σε λίγο καιρό θα φανής νικητής άριστος σε αυτόν τον Αόρατο Πόλεμο.

Γιατί είναι γραμμένο στον Ιώβ, ότι ο μυρμηκολέοντας (δηλαδή ο διάβολος) εξαφανίστηκε και χάθηκε μη έχοντας να φάη τροφή, «Μυρμηκολέων ώλετο, παρά το μη έχειν βοράν» (δ 11) (50).

 ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

43. Ο πύρινος ουρανός έχοντας την ουσία του από φως καθαρώτατο, κατά τον άγιο Κάλλιστο, είναι, κατά τους θεολόγους, ο θρόνος του Θεού, κατά το «ο ουρανός μοι θρόνος»· και πάλι, «ο ουρανός του ουρανού τω Κυρίω» αυτός είναι και η κατοικία όλων των αγίων, τόσον Αγγέλων, όσον και των ανθρώπων· αυτός είναι και η πολυπόθητη βασιλεία των ουρανών, σχετικά για την οποία έλεγε ο μακάριος Αυγουστίνος, «αν και μίαν μόνην ημέραν έμελλον να απολαύσω την ουράνιον βασιλείαν, πάντα τα του κόσμου και πάσαν σωματικήν καταφρονήσω απόλαυσιν». Και ο Ιερώνυμος εμφανίστηκε σε όνειρο στον ιερό Αυγουστίνο πρώτα τον ερώτησε σχετικά με την βασιλεία των ουρανών, έλεγε· «Αδελφέ, η ουράνια μακαριότητα και με το στόμα δεν περιγράφεται και με τον ανθρώπινο νού δεν καταλαβαίνεται. Αυτήν και οι Άγγελοι απολαμβάνουν και οι δίκαιοι συναπολαμβάνουν και πίστευε έτσι».

44. Τρείς εξαίσιοι ύμνοι και δοξολογίες είναι, με τις οποίες δοξολογούν την Αγία Τριάδα οι εννιά τάξεις των Αγγέλων. Και της μεν πρώτης Ιεραρχίας των Θρόνων, Χερουβίμ και Σεραφίμ, είναι ο ίδιος ύμνος, το, Γέλ γέλ το οποίο βγαίνει από τους κύκλους των Χερουβίμ κατά τον Ιεζεκιήλ (κεφ. 1,13), δηλώνει δε ανακυλισμό, σύμφωνα με τον Άγιον Διονύσιο τον Αρεοπαγίτη (Ουράν. Ιεραρχ. κεφ. ιε΄)· της δε δεύτερης ιεραρχίας, των Κυριοτήτων, Δυνάμεων και Εξουσιών, ο ίδιος ύμνος είναι το, Άγιος, άγιος, άγιος (Ησ. 6,3). Της δε τρίτης των Αρχών Αρχαγγέλων και Αγγέλων ίδιος ύμνος είναι το, Αλληλούια, κατά τον Νικήτα τον Στηθάτη (Φιλοκαλ. κεφ. η΄ της τρίτης εκατοντ.).

45. Μιλώντας θυμήσου να προσέχης στην προσταγή του αγίου Θαλασσίου η οποία λέει· «Από τους πέντε τρόπους της συνομιλίας να διαλέξης τους τρεις. Τόν τέταρτο μη τον συνηθίσης. Και από τον πέμπτο να απέχης» (Φιλοκαλ.). Οι τρεις δε τρόποι, σύμφωνα με τον Νικόλαο Κατασκεπηνό είναι το ναί, το όχι και το ξεκάθαρο. Ο τέταρτος είναι το αμφίβολο. Ο δε πέμπτος, το άγνωστο, δηλαδή να μιλάς για πράγματα που γνωρίζεις Πως είναι αληθινά, ή ψεύτικα ή συγκεκριμένα· και για τα αμφίβολα και άγνωστα στους λόγους σου, να μην μιλάς· ή επειδή είναι πέντε τα είδη του λόγου, σύμφωνα με τον Βλεμίδη στη λογική. Κλητικό με το οποίο καλούμε κάποιον. Ερωτηματικό, με το οποίον ερωτούμε. Ευκτικό, με το οποίο ευχόμαστε. Οριστικό, με το οποίο οριστικά και καταφατικά μιλάμε και Προστακτικό, με το οποίο αρχοντικά και αυθεντικά προστάζουμε. Εσύ χρησιμοποίησε στην ομιλία σου μόνο τα τρία, το δε Οριστικό και Προστακτικό μη το χρησιμοποιής.

46. Γιά αυτό και ο Αββάς Ισαάκ (Λόγοι γ΄) λέγει, ότι είναι συνεργός των καλών η σιωπή και μεγαλύτερη όλων των έργων της μοναχικής πολιτείας (Λογ. λδ΄) και μυστήριο του μέλλοντος αιώνος (Επιστολ. γ΄ ). Ο δε μέγας Βαρσανούφιος λέει, ότι η σιωπή που κρατείται με τη θέλησί μας, είναι ανώτερη και από αυτή τη θεολογία.

47. Ο δε Αββάς Ισαάκ λέγει, ότι για τρία πράγματα σιωπά κάποιος· ή για την δόξα των ανθρώπων ή για την ζεστή επιθυμία και το ζήλο της αρετής ή γιατί έχει κρυφή θεϊκή συνομιλία μέσα στον εαυτό του και γι αυτό το λόγο πηγαίνει το νού του σε αυτή (λόγ. κστ΄).

48. Είναι ολοφάνερο αυτό και από τα παραδείγματα της Αγίας Γραφής. Γιατί οι υιοί του Θεού, δηλαδή του Σηθ και του Ενώς, με το να δούν τις κόρες των ανθρώπων, δηλαδή των απογόνων του Κάιν ότι ήταν όμορφες, πήραν αυτές γυναίκες και διέφθειραν αυτές και από αυτό ακολούθησε ο παγκόσμιος εκείνος κατακλυσμός (Γέν. κεφ. ς΄). Ο Συχέμ ο γιός του Εμμώρ στα Σίκιμα, για να δη την Δείνα την κόρη του Ιακώβ, την αγάπησε και έτσι την διέφθειρε και από τη διαφθορά αυτή, έγινε ο καταστροφικός εκείνος αφανισμός των Σικίμων από τους ανθρώπους έως τα ζώα. (Γέν. λδ΄). Ο Σαμψών γνώρισε γυναίκες, τόσο στα Θαμναθά, όσο και στη Γάζα και αγάπησε αυτές και κοιμήθηκε μαζί τους (Κρίτ. ιδ΄ και ις΄.) Είδε ο βασιλιάς Δαβίδ την Βηρσαβεέ όταν λουζόταν και την αγάπησε και έτσι εμοίχευσε με αυτή (Β΄ Βασιλ. ια΄). Είδαν οι δυό εκείνοι ηλικιωμένοι και κριτές του λαού την Σωσάννα και την επιθύμησαν (Σωσαν. ιστορ. 9). Και άλλα τέτοια πολλά.

49. Στα επιτίμια που δεν έχουν γραφή.

50. Ο μοναχός Ιώβιος, στην Μυριόβιβλο του Φωτίου, λέγει, ότι ονομάζεται μυρμηκολέων ο διάβολος, διότι, πρώτα ρίχνει τον άνθρωπο στα μικρά αμαρτήματα· και έπειτα τον ρίχνει στα μεγάλα· και στην αρχή φαίνεται ασθενής και μικρός, ωσάν μήρμυγκας, αλλ ύστερα φαίνεται κατά του αμαρτωλού, σαν ανδρειωμένο και μεγάλο λεοντάρι

 Απόδοση στη νέα Ελληνική: Ιερομόναχος Βενέδικτος
Έκδοση Συνοδείας Σπυρίδωνος Ιερομονάχου, Νέα Σκήτη, Άγιον Όρος